Informacja Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku w sprawie postępowania w przypadku odnalezienia wraku oraz możliwości nurkowania na wrakach, których lokalizacja jest znana

W ostatnich latach, w związku z badaniami dna morskiego prowadzonymi na zlecenie podmiotów realizujących inwestycje na obszarach morskich, a także dzięki osobom uprawiającym płetwonurkowanie, liczba odkryć nowych wraków znacząco wzrosła. Dlatego też Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku przypomina i informuje, że zgodnie z zapisami ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, każdy, kto na polskich obszarach morskich odkryje przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem, jest zobowiązany zabezpieczyć znalezisko i miejsce jego odkrycia i niezwłocznie powiadomić o tym właściwego dyrektora urzędu morskiego oraz wojewódzkiego konserwatora zabytków. Zabezpieczenie znaleziska ma polegać na przerwaniu wszelkich działań, w tym także prac inwestycyjnych, mogących doprowadzić do jego uszkodzenia oraz na wyznaczeniu wokół niego strefy bezpieczeństwa. W żadnym wypadku nie należy wydobywać lub przenosić odkrytego obiektu, a także podnosić mniejszych zabytków ruchomych znajdujących się na wraku. Wewnątrz metalowego kadłuba lub wśród pozostałości drewnianej konstrukcji może się znajdować zachowany ładunek statku. Ten w zależności od chronologii i pochodzenia jednostki może zawierać różne materiały, w tym cenne zabytki kultury materialnej lub niebezpieczną amunicję i materiały wybuchowe. Również otwieranie pod wodą skrzyń czy pojemników, grozi bezpowrotnym zniszczeniem wartościowych zabytków, które mogą znajdować się w ich wnętrzach.

W terminie 5 dni od dnia przyjęcia zawiadomienia, inspektor wojewódzkiego urzędu ochrony zabytków jest zobowiązany dokonać oględzin odkrytego przedmiotu. Ponieważ urzędy nie dysponują ani specjalistami, ani odpowiednim sprzętem, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powierzył Dyrektorowi Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku zadanie wspierania w tych czynnościach konserwatorów zabytków, prowadzenie inwentaryzacji podwodnego dziedzictwa kulturowego w polskich obszarach morskich oraz prowadzenie ich bazy danych. Na podstawie przekazanego przez urząd konserwatorski zgłoszenia archeolodzy podwodni z NMM dokonują oględzin zabytku i oceny jego wartości kulturowej, a następnie doradzają wojewódzkiemu konserwatorowi ochrony zabytków oraz dyrektorowi właściwego urzędu morskiego sposób i zakres jego ochrony. Jeśli znalezisko posiada znaczną wartość kulturową lub materialną, zostało zabezpieczone i zgłoszone bezpośrednio do najbliższych służb konserwatorskich, wojewódzki konserwator zabytków może wystąpić do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z wnioskiem o przyznanie znalazcy nagrody. Jeżeli odkryty wrak znajduje się w miejscu planowanych inwestycji lub stanowi przeszkodę na torze wodnym i nie ma możliwości ochrony w miejscu zalegania (in situ), przeprowadzane są ratownicze badania archeologiczne.

Jeśli zaś chodzi o wraki, których lokalizacja jest znana, to ok. 80 z nich udostępnionych jest do turystyki nurkowej. Podwodne zwiedzanie tych obiektów nie wymaga żadnych specjalnych zezwoleń. Wykazy wraków oraz niezbędne informacje  dostępne są na stronach Urzędów Morskich w Szczecinie i Gdyni. Ponad 100 kolejnych wraków jest objętych ochroną prawną, zgodnie z założeniami ratyfikowanej w 2021 r. przez Polskę Konwencji UNESCO o Ochronie Podwodnego Dziedzictwa Kulturowego; są one chronione in situ. Dostęp do nich wymaga pozwolenia wydawanego przez dyrektora właściwego terytorialnie urzędu morskiego w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem ochrony zabytków. Na podstawie porozumienia podpisanego w 2005 r. przez Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Dyrektora Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku, w województwie pomorskim uzgodnienie takie wydaje Dyrektor NMM. Oddzielną grupę stanowią wraki uznane za masowe mogiły wojenne. W polskich obszarach morskich są to wraki okrętów wojennych: Steuben, Wilhelm Gustloff, Goya i Karlsruhe, na których zarządzeniem Dyrektorów odpowiednich Urzędów Morskich nurkowanie dopuszczalne jest tylko i wyłącznie w celu wykonania badań archeologicznych, dokumentacji historycznej lub oceny stanu zachowania.