Żuraw, dawny dźwig portowy, to obok fontanny z Neptunem najbardziej wyrazisty symbol Gdańska. Czasy największego znaczenia Żurawia jako dźwigu nierozerwalnie wiążą się ze złotym wiekiem miasta, czyli przełomem XVI i XVII w. Gdańsk był wówczas największym portem Rzeczpospolitej i miejscem wymiany handlowej z licznymi miastami Europy.
Dzisiejszy, murowano-drewniany Żuraw znacznie różni się od pierwszego, całkowicie drewnianego dźwigu portowego, który funkcjonował w tym samym miejscu. Najstarsza wzmianka źródłowa o tej budowli pochodzi z 1367 r. Wiemy, że drewniany dźwig spłonął w 1442 r. Nowy Żuraw, pełniący również funkcję obronną oraz wodnej bramy miasta, wzniesiono w latach 1442-1444. Jego konstrukcję oparto na dwóch murowanych basztach, między którymi zainstalowano drewniany mechanizm wyciągowy. Tworzyły go dwie pary potężnych kół deptakowych; wprawiane w ruch przez stąpających wewnątrz robotników (stąd określenie „koła deptakowe”), umożliwiały one podnoszenie na linie towarów z pokładów i ładowni statków. Mechanizm był skonstruowany w taki sposób, by siłami zaledwie czterech ludzi można było podnieść ciężar o wadze nawet dwóch ton. Żuraw stanowił własność miasta, a administrował nim mistrz dźwigowy.
W XIX w. Żuraw utracił znaczenie jako dźwig portowy i był wykorzystywany przede wszystkim do stawiania masztów na statkach wiślanych. Sto lat później znalazł jeszcze jedno zastosowanie: służył do podnoszenia z wody ruf statków z napędem mechanicznym, by umożliwić naprawę sterów i śrub. Ostatni mistrz dźwigowy Żurawia zmarł w 1858 r., a w basztach zadomowili się lokatorzy. Otwarto tu m.in. wytwórnię pantofli i zakład fryzjerski.
Podczas II wojny światowej Żuraw uległ zniszczeniu – konstrukcja drewniana spłonęła doszczętnie, a z części ceglanej pozostało 60%. W 1956 r. opracowano dokumentację rekonstrukcyjną, następnie rozpoczęła się odbudowa obiektu. W 1962 r. zrekonstruowany Żuraw został przekazany ówczesnemu Muzeum Morskiemu (dzisiejsze Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku) i od tego czasu pełni funkcję instytucji kultury.
