Polityka pozyskiwania i gromadzenia zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku

Opracował zespół:
dr Marcin Westphal, Zastępca Dyrektora ds. Merytorycznych
Brygida Sonnack, Główny Inwentaryzator, Kierownik Działu Inwentarzy Muzealiów
Natalia Tomasik, Adiunkt, Dział Inwentarzy Muzealiów
dr Monika Jankiewicz-Brzostowska, Kustosz Dyplomowany, Kierownik Działu Sztuki Marynistycznej
Jakub Adamczak, Adiunkt, Kierownik Działu Historii Budownictwa Okrętowego
Patryk Klein, Kustosz, Kierownik Działu Historii Żeglugi i Handlu Morskiego
Radosław Paternoga, Kustosz, Kierownik Działu Historii Wychowania Morskiego
Wojciech Ronowski, Kustosz, Dział Rozwoju Portów, Kierownik Zespołu ds. Historii Techniki Morskiej i Rzecznej
Wojciech Joński, Kustosz, Dział Oceanografii
Jadwiga Klim, Kustosz, Dział Historii Żeglugi Śródlądowej
Artur Fonżychowski, Adiunkt, Kierownik Działu Etnologii Morskiej, opiekun zbiorów Oddziału Muzeum Rybołówstwa w Helu
Arleta Gałązka, Kustosz, Kierownik Działu ds. Merytorycznych Oddziału Statek-Muzeum „Dar Pomorza”
Andrzej Truszkowski, Kustosz, Kierownik Działu Dokumentacji Naukowej
Michał Garbaciak, Starszy Bibliotekarz, Kierownik Biblioteki
Paweł Monkiewicz, Starszy Bibliotekarz, Biblioteka

1. WSTĘP

Polityka pozyskiwania i gromadzenia zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku określa zasady, kryteria i procedury gromadzenia zbiorów oraz ustala kierunki i perspektywy rozwoju kolekcji muzealnych. Dokument niniejszy wprost odnosi się do zapisów ustawy o muzeach z dnia 21.11.1996 roku z późn. zm. (Dz. U 2022 poz. 385, art. 2), a także do założeń standardu muzealnego Spectrum 5.0., który stwierdza: „…każde muzeum, które posiada pod swoją opieką zbiory, powinno działać według jasno określonych i spisanych zasad; jednym z podstawowych dokumentów regulujących te zasady powinna być spisana polityka muzeum w zakresie gromadzenia zbiorów, informacji o zbiorach, dostępności do nich i opieki nad nimi (regulacje te mogą zostać ujęte w ramach jednego dokumentu, bądź spisane w formie kilku oddzielnych polityk)…”.
Poza wyżej wymienioną ustawą oraz standardem muzealnym Spectrum 5.0, Politykę opracowano w oparciu o następujące dokumenty:

• Statut Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku, nadany zarządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16.08.2021 roku;
• Regulamin Organizacyjny Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku, wprowadzony Zarządzeniem Dyrektora Muzeum nr 9/2023 z dnia 26.04.2023 roku;
• Regulamin Kolegium Doradczego do Spraw Pozyskiwania Zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku, wprowadzony Zarządzeniem Dyrektora Muzeum nr 28/2024 z dnia 01.10.2024 roku;
• Instrukcję – wytyczne w zakresie pozyskiwania zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku, wprowadzoną Zarządzeniem Dyrektora Muzeum nr 20/2016 z dnia 25.07.2016 roku.

2. O MUZEUM

Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku z siedzibą przy ul. Ołowianka 9-13, 80-751 Gdańsk, jest instytucją kultury prowadzoną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Muzeum powstało w 1960 roku, pierwotnie jako autonomiczny oddział pod nazwą „Dział Morski” przy gdańskim Muzeum Pomorskim. 1 stycznia 1962 roku wyodrębnił się on i przekształcił w samodzielną instytucję z siedzibą w Żurawiu Gdańskim. 1 października 1972 roku Minister Kultury i Sztuki nadał muzeum rangę i status instytucji narodowej pod nazwą Centralne Muzeum Morskie. Od 10 grudnia 2013 roku Muzeum funkcjonuje pod nazwą Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku.

Aktualnie Muzeum posiada dziewięć oddziałów:

• Spichlerze na Ołowiance – siedziba główna;
• Żuraw Gdański;
• Ośrodek Kultury Morskiej;
• Statek-Muzeum s.s. „Sołdek”;
• Muzeum Wisły w Tczewie;
• Centrum Konserwacji Wraków Statków;
• Muzeum Rybołówstwa w Helu;
• Statek-Muzeum „Dar Pomorza”;
• Muzeum Zalewu Wiślanego w Kątach Rybackich.

W budowie jest dziesiąty oddział – Muzeum Archeologii Podwodnej i Rybołówstwa Bałtyckiego w Łebie.

3. POZYSKIWANIE I KWALIFIKACJA OBIEKTÓW DO KOLEKCJI

Kryteria pozyskiwania zbiorów
Każdorazowo decyzja o pozyskaniu obiektu do zbiorów muzealnych jest wynikiem oceny merytorycznej dokonywanej na podstawie następujących kryteriów:

1. zgodności z profilem gromadzenia zbiorów, określonym w statucie Muzeum
2. wartości muzealnej obiektu (ranga historyczna, badawczo-naukowa, artystyczna, edukacyjna, wystawiennicza i materialna obiektu),
3. oryginalności i unikatowości obiektu oraz jego znaczenia dla wzbogacenia oraz kształtowania kolekcji,
4. stanu zachowania obiektu oraz ewentualnych kosztów jego konserwacji,
5. możliwości przechowywania i eksponowania obiektu w warunkach zapewniających niepogorszenie stanu zachowania i bezpieczeństwo (należy przy tym uwzględnić ograniczenia, związane z dostępnością przestrzeni wystawienniczej i magazynowej).

Przyjmowanie depozytów
W przypadku obiektów przyjmowanych przez Muzeum w depozyt głównymi kryteriami powinny być:

1. przydatność i możliwości wykorzystania obiektu na wystawie stałej oraz na wystawach czasowych,
2. możliwość pozyskania w przyszłości zdeponowanego obiektu do kolekcji Muzeum (prawo pierwokupu),
3. okres, na jaki ma nastąpić przyjęcie obiektu przez Muzeum (praktykowaną przez Muzeum zasadą jest przynajmniej 5-letni okres deponowania).

Odnośnie zabytków pozyskiwanych w trakcie nadzorów i badań archeologicznych, przekazywanych Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Muzeum będzie przyjmować obiekty zgodne z profilem jego działalności (związane z żeglugą, szkutnictwem, okrętownictwem oraz rybołówstwem).

Odmowa przyjęcia do zbiorów
Muzeum nie przyjmuje do zbiorów obiektów:

• niespełniających kryteriów pozyskiwania określonych w niniejszym dokumencie,
• stwarzających zagrożenie dla zbiorów lub pracowników,
• których konserwacja przekracza możliwości Muzeum,
• kopii oraz faksymiliów.

4. ZBIORY MUZEUM – charakterystyka, kolekcje i kierunki rozwoju

Zbiory Muzeum aktualnie są gromadzone w 12 działach i oddziałach.

DZIAŁ SZTUKI MARYNISTYCZNEJ
Dział Sztuki Marynistycznej gromadzi dzieła sztuki i wyroby rzemiosła artystycznego związane z historią morską lub zawierające tematy i motywy ikonograficzne obrazujące działalność człowieka na morzach.
Do zbiorów Działu pozyskiwane są zabytki spełniające przynajmniej jedno z poniższych kryteriów:

• kryterium krytyczno-artystyczne – obiekt cechują wybitne walory artystyczne lub reprezentuje on znaczący etap w rozwoju sztuki bądź określony kierunek artystyczny w danej epoce;
• kryterium historyczne – obiekt lub jego twórca jest związany z ważną historycznie postacią lub wydarzeniem;
• kryterium ikonograficzne – obiekt przedstawia scenę, osobę lub wydarzenie istotne z punktu widzenia dokumentowania historii, kultury i techniki morskiej.

W skład zbiorów Działu Sztuki Marynistycznej wchodzą kolekcje malarstwa polskiego, malarstwa europejskiego, grafiki, rzeźby, rzemiosła artystycznego oraz numizmatów.
Kolekcja malarstwa polskiego jest traktowana priorytetowo i rozwijana w taki sposób, by tworzyła całościowy i wszechstronny przegląd dokonań artystów polskich w dziedzinie marynistyki. Reprezentowana jest w niej twórczość wybitnych polskich artystów, począwszy od Franciszka Ksawerego Lampiego, poprzez m.in.: Michała G. Wywiórskiego, Władysława Ślewińskiego, Władysława Wankiego, Stefana Filipkiewicza, Wojciecha Weissa, Mariana Mokwę, Melę Muter, aż do Kazimierza Ostrowskiego, Kazimierza Śramkiewicza czy Tomasza Sętowskiego. Kolekcja będzie rozbudowywana zarówno poprzez pozyskiwanie nowych prac autorów już w niej obecnych, jak i dzieł artystów, których twórczość jeszcze nie jest w zbiorach reprezentowana, jak na przykład: Józef Pankiewicz, Rafał Olbinski, Jerzy Jaśnikowski.
Tematyka gromadzonych dzieł powinna dotyczyć w pierwszym rzędzie niżej wymienionych zagadnień:

• wizerunki polskich jednostek pływających,
• widoki portów i stoczni,
• portrety i sceny historyczne lub rodzajowe związane z morzem i żeglugą,
• sceny związane z wypoczynkiem nad wodą, np. widoki plaż, sporty wodne, zwł. żeglarstwo i wioślarstwo,
• motywy i sceny mitologiczne, religijne oraz symboliczne z dziedziny szeroko pojętej marynistyki,
• współczesne dzieła nawiązujące do podróży, głodu poznania, odkrywania nieznanego.

Kolekcja malarstwa europejskiego, zawierająca dzieła malarzy obcych od XVII do XX w., będzie rozwijana przede wszystkim w kierunku powiększenia zbioru XVII-wiecznego malarstwa niderlandzkiego, które, jak wiadomo, zapoczątkowało rozwój marynistyki europejskiej, w szczególności takich twórców jak: Simon de Vliegher, Jan Porcellis, Ludolf Bakhuizen, czy Willem van de Velde Młodszy.

Kolekcja grafiki, na którą składają się widoki miast i portów, sceny rodzajowe w portach i stoczniach, wizerunki jednostek pływających, plany i mapy, w tym mapy nawigacyjne oraz plakaty, będzie rozbudowywana poprzez pozyskiwanie rycin związanych z Gdańskiem, w tym przedstawiających sceny portowe oraz wybrzeże Bałtyku, przede wszystkim autorstwa Aegidiusa Dickmanna, Petera Willera, Friedricha Antona Augusta Lohrmanna. Zbiór map nawigacyjnych będzie uzupełniany o dzieła wybitnych kartografów europejskich, przede wszystkim działających w Amsterdamie, takich jak: Lucas Janszoon Waghenaer, Abraham Ortelius, Hendrick Doncker, rodzina Blaeu. Powinna też zostać powiększona reprezentacja w kolekcji plakatów reklamowych GAL z okresu międzywojennego oraz propagandowych plakatów morskich z tego czasu.

Kolekcja rzeźby składa się z rzeźb portretowych, a także studiów rybaków, marynarzy oraz morskiej fauny z XIX-XXI w. Dalszy jej rozwój planowany jest w tych samych kierunkach, przede wszystkim pod kątem potrzeb wystawienniczych Muzeum.

Kolekcja rzemiosła artystycznego. W tej kolekcji wiodącą rolę odgrywa ceramika z XVIII i XIX w. zdobiona motywami nautycznymi, ponadto znajdują się w niej pojedyncze wyroby złotnicze z XIX i XX w., inspirowane motywami morskimi oraz zamknięty zbiór zabytkowych mebli. Dalszy rozwój tej kolekcji planowany jest poprzez pozyskiwanie luksusowych wyrobów z porcelany zdobionych motywami morskimi oraz wyróżniających się poziomem artystycznym zabytkowych wyrobów złotniczych.

Kolekcja numizmatów zawiera monety pozyskiwane z wraków lub w drodze zakupów i przekazów oraz medale. Nowo pozyskane numizmaty pochodzące z wraków, jako zabytki związane z handlem morskim, są obecnie ewidencjonowane w zbiorach Działu Historii Żeglugi i Handlu Morskiego. W ramach DSM Muzeum rozwijać będzie kolekcję barokowych medali autorstwa słynnych gdańskich medalierów takich jak Hoehnowie i Sebastian Dadler oraz medali i plakiet międzywojennych, w tym emitowanych przez GAL i Ligę Morską. Szczególnie ważne byłoby pozyskanie niezwykle rzadkiego medalu „Fundusz Łodzi Podwodnej Imienia Marszałka Piłsudskiego” z pracowni W. Wabia-Wabińskiego. W odniesieniu do medali powojennych – pozyskiwane do zbiorów będą jedynie starannie wyselekcjonowane wyroby wyróżniające się poziomem artystycznym lub poświęcone szczególnie ważkim z punktu widzenia specyfiki Muzeum tematom.

DZIAŁ HISTORII BUDOWNICTWA OKRĘTOWEGO
Dział Historii Budownictwa Okrętowego gromadzi obiekty związane z szeroko rozumianym przemysłem okrętowym, które dzielą się na następujące grupy, które powinny być rozbudowywane i powiększane zgodnie z ich zakresem tematycznym, rzeczowym i terytorialnym:

zabytki archeologiczne – m.in. elementy konstrukcyjne drewnianych i stalowych wraków statków, pozyskane dzięki podwodnym badaniom archeologicznym oraz terenowym prowadzonym przez Dział Badań Podwodnych NMM oraz odnalezione przypadkowo;

modele statków, okrętów i łodzi – historyczne, stoczniowe, redukcyjne, przekroje – prezentujące sylwetki jednostek polskich z XX w. oraz europejskich, w tym modele historyczne, z których najstarsze pochodzą z XVIII w.;

etnograficzne zabytki budownictwa okrętowego – oryginalne narzędzia do budowy i konserwacji łodzi, pochodzące z dawnych warsztatów szkutniczych, takie jak: młotki ciesielskie, cieślice, siekiery, dłuta, świdry, pilniki, lewary, obcęgi, strugi, cyrkle i inne,

• narzędzia używane w tradycyjnych rzemiosłach pomocniczych budownictwa okrętowego, jak powoźnictwo, kowalstwo i żaglownictwo, takie jak: maszyny do ręcznego skręcania lin, szpule z powrozami, lerki i prowadnice do lin pochodzące z warsztatów powroźniczych; eksponaty takielarskie związane z produkcją i naprawą żagli; historyczne i współczesne kotwice i narzędzia kowalskie służące do produkcji okuć i gwoździ okrętowych;

kadłuby łodzi– kolekcja tradycyjnych łodzi ludowych z różnych obszarów Polski, m.in. łodzie rybackie z okolic Zalewu Wiślanego, Półwyspu Helskiego oraz słowińskie łodzie z Pomorza Środkowego.

• tradycyjne śródlądowe łodzie rybackie, m.in. jednostki znad Zalewu Szczecińskiego, łodzie żłobione w drewnie tzw. dłubanki;

zabytki związane z polskim przemysłem stoczniowym i wielkogabarytowe zabytki techniki okrętowej – wyposażenie i elementy stalowe statków handlowych i kutrów rybackich, takie jak: fragmenty sekcji kadłubów, wciągarki linowe, kotwice, śruby napędowe, elementy masztów, zespoły napędowe, maszyny parowe i silniki z XX w.,

• urządzenia techniczne oraz pamiątki związane z trzema największymi polskimi stoczniami: Stocznią Gdańską, Stocznią Gdynia oraz Stocznią Szczecińską,
• obiekty pozyskiwane z innych mniejszych zakładów produkcyjnych związanych z polskim okrętownictwem;

pamiątki związane ze statkiem „Sołdek” – pierwszym statkiem w pełni zbudowanym i zwodowanym w Polsce po II wojnie światowej.

Planując rozszerzanie kolekcji Działu Historii Budownictwa Okrętowego, należy uwzględnić możliwości Muzeum w zakresie przechowywania oraz konserwacji, szczególnie obiektów wielkogabarytowych.

DZIAŁ HISTORII ŻEGLUGI I HANDLU MORSKIEGO
Dział Historii Żeglugi i Handlu Morskiego gromadzi i rozbudowuje pod względem chronologicznym i tematycznym następujące kolekcje: instrumentów nawigacyjnych, umundurowania marynarzy marynarki handlowej i wojennej, barwy i broni, sygnalizacji pokładowej, świetlnej i dźwiękowej, wyposażenia pokładowego, kabinowego, kuchennego i okrętowego oraz osobistych przedmiotów marynarzy dokumentujących życie codzienne na statku i okręcie.

Dział gromadzi również zabytki pozyskane z archeologicznych badań podwodnych, prowadzonych przez NMM. Tworzą one m.in. następujące kolekcje:

• ładunek towarów leśnych oraz górniczo-hutniczych z XV wiecznego holka tzw. Miedziowca;
• kolekcja dział odlanych z brązu oraz wyposażenie okrętowe z wraka szwedzkiego okrętu „Solen”;
• ubiory i przedmioty osobiste marynarzy z angielskiego XVIII wiecznego żaglowca „General Carleton”;
• naczynia ceramiczne i zabytki szklane z holenderskiego XVIII w. statku handlowego „De Jonge Seerp”;
• elementy wyposażenia okrętu z ORP „Wicher”;
• zbiór zabytków ze stanowiska archeologicznego pod Żurawiem oraz obecnym Ośrodkiem Kultury Morskiej.

Środki płatnicze (monety, żetony, płacidła) pochodzące z badań archeologicznych znajdują się zarówno w zbiorach Działu Historii Żeglugi i Handlu Morskiego, jak i Działu Sztuki Marynistycznej. Jako zabytki związane z handlem morskim, będą ewidencjonowane w zbiorach Działu Historii Żeglugi i Handlu Morskiego.

Wyżej wymienione kolekcje będą nadal rozwijane, ze szczególnym uwzględnieniem przedmiotów związanych z początkami polskiej żeglugi oraz marynarki wojennej na Bałtyku, a także polskimi transatlantykami m.s. „Piłsudski” i m.s. „Batory”, polskim towarzystwem żeglugowym G.A.L/P.L.O. Kolejną kolekcją, która będzie podlegała nadzwyczajnej rozbudowie będzie zbiór związany z uzbrojeniem ochronnym i zaczepnym, wykorzystywanym na statkach i okrętach w XVIII-XX wieku.

DZIAŁ HISTORII WYCHOWANIA MORSKIEGO
Dział Historii Wychowania Morskiego gromadzi zbiory dokumentujące historię żeglarstwa, w szczególności żeglarstwa morskiego, oceanicznego, sportowego i śródlądowego, a także z zakresu techniki jachtowej i wychowania morskiego. Zbiory Działu powinny być rozwijane w ramach istniejących grup tematycznych, ze szczególnym uwzględnieniem muzealiów związanych z działalnością polskich żeglarzy na akwenach Polski i wodach całego świata oraz z aktywnością przedstawicieli różnych narodów przejawianą na współczesnych terenach Polski, a także dokumentujących wydarzenia o zasięgu światowym.

W przypadku najważniejszych wydarzeń w dziejach żeglarstwa nie powinien istnieć limit ilości pozyskiwanych zabytków. Nieco inne potrzeby muszą być definiowane w przypadku muzealiów związanych z działalnością żeglarską o mniejszym znaczeniu, jakim jest np. żeglarstwo śródlądowe. W tym przypadku najważniejsze powinno być zabezpieczenie przedmiotów kluczowych dla uchwycenia znaczenia danego zjawiska.

Do najbardziej istotnych przedmiotów tworzących kolekcje Działu należą elementy osprzętu i wyposażenia jachtów, pamiątki związane z rejsami i wydarzeniami żeglarskimi, przedmioty osobiste żeglarzy, nagrody i trofea regatowe, emblematy i pamiątki klubowe oraz modele jachtów i żaglowców.

Część zabytków żeglarskich to obiekty wielkogabarytowe. Wśród nich znajdują się jachty. Muzeum posiada już całkiem reprezentatywną ich kolekcję. Plany na przyszłość pozwalają aby zbiory powiększyć. Należy przy tym mieć na uwadze, że włączenie kolejnego jachtu do kolekcji powinno przeprowadzić się po wnikliwej analizie, tak aby zbiory przedstawiały szerokie spektrum żeglarstwa. W przypadku braku możliwości przyjęcia jachtu do zbiorów, należy rozważyć zastąpienie go innym elementem pochodzącym z tej jednostki, dbając o to, aby oprócz wartości naukowej posiadał walory edukacyjne.

Należy także gromadzić zabytki z dziedziny wychowania morskiego, aby nie uległy zapomnieniu instytucje, projekty edukacyjne oraz ludzie zaangażowani w krzewienie kultury morskiej i żeglarskiej. Do zbiorów Działu powinny być także włączane przedmioty związane z innymi sportami wodnymi, takimi jak wioślarstwo i pływanie (z wyłączeniem kajakarstwa).

Dział Historii Wychowania Morskiego gromadzi również zabytki z dziedziny szkolnictwa morskiego.

DZIAŁ ROZWOJU PORTÓW
Dział Rozwoju Portów gromadzi obiekty o charakterze technicznym, które tworzą następujące kolekcje:

• technika portowa, głównie dokerskie urządzenia przeładunkowe i transportowe,
• ratowanie życia i mienia na morzu,
• prace podwodne,
• nawigacja morska,
• administracja portowa,
• makiety portowych i nawigacyjnych obiektów wielkogabarytowych oraz modele jednostek specjalnych i portowego taboru pływającego.

Rozwijanie wyżej wymienionych kolekcji powinno przede wszystkim obejmować zakres terytorialny polskiego wybrzeża z jego portami morskimi, jak również porty śródlądowe z ich bezpośrednim zapleczem. Należy brać również pod uwagę możliwość pozyskiwania obiektów z zagranicy. Główny nacisk należy położyć na powiększanie kolekcji portowych urządzeń przeładunkowych i transportowych, w tym m.in.: różnego typu zawiesia, haki, taczki i wózki ręczne, materiały oraz narzędzia sztauerskie, elementy ubioru pracowników portowych, a także systemy łączności bezprzewodowej. Rozwijane powinny również być kolekcje obiektów związanych z działaniami morskich służb ratowniczych (w tym wyposażenie osobiste ratowników i brzegowych stacji ratowniczych), funkcjonowaniem nawigacji morskiej (m.in. wyposażenie baz oznakowania nawigacyjnego, latarni morskich) i pracami podwodnymi (sprzęt nurkowy, narzędzia do prac podwodnych i urządzenia rejestrujące środowisko oraz prace podwodne, przedmioty wytwarzane jednostkowo lub w małych limitowanych seriach przez pasjonatów, często samych nurków, poza produkcją masową wyspecjalizowanych firm). Należy zapoczątkować tworzenie nowej kolekcji muzealiów związanych z obiektami wielkogabarytowymi, takimi jak: wybrane elementy morskich budowli hydrotechnicznych (m.in. elementy nabrzeży portowych: pachoły cumownicze, haki do szybkiego zwalniania, kabestany do wybierania lin podających cumy), magazynowych i urządzeń przeładunkowych. Każdorazowo decyzja o ewentualnym pozyskaniu wspomnianych obiektów, powinna być poprzedzona analizą możliwości przeprowadzenia ich konserwacji, przechowywania i eksponowania.

W zbiorach Działu Rozwoju Portów znajdują się zabytki pozyskane w trakcie badań archeologicznych (m.in. wóz do transportu łodzi ratowniczej, kamień wysokiej wody) prowadzonych na terenach portowych lub bezpośrednio do nich przylegających. W związku z tym zasadne jest, aby kolekcje zabytków archeologicznych były przez Dział rozwijane. Chodzi przede wszystkim o:

• elementy konstrukcji lub wyposażenia nabrzeży,
• elementy lub kompletne urządzenia przeładunkowe i transportowe
• obiekty związane z ratowaniem życia i mienia.

DZIAŁ OCEANOGRAFII
Dział Oceanografii gromadzi:

• zbiory dotyczące dziejów geologicznych i hydrologicznych Bałtyku oraz innych mórz i oceanów;
• spreparowane okazy fauny i flory morskiej;
• urządzenia pomiarowo-techniczne do badań morza;
• zbiory związane z historią badań morza.

Zdecydowaną większość zbiorów Działu stanowią okazy fauny i flory morskiej. Największą i najciekawszą pod względem reprezentatywności i różnorodności kolekcję tworzą muszle ślimaków i małży. Do interesujących okazów, które mogłyby wzbogacić ten zbiór, należą: Afrivoluta pringlei, Altivasum flindersi, Cardium pseudolima, Cassis madagascariensis, Ceratostoma foliatum, Chicoreus cornucervi, Conus generalis, Conus pulcher, Cypraea aurantium, Cypraea descipiens, Cypraea friendii, Epitonium scalare, Guildfordia yoka, Harpa costata, Janthina janthina, Latiaxis dunkeri, Latiaxis mawae, Livonia mammilla, Lopha cristagalli, Morum grande, Oliva porphyria, Perotrochus hirasei, Pterynotus elongatus, Siratus pliciferoides, Siratus pliciferoides, Spirula spirula, Syrinx aruanus, Telescopium telescopium, Terebra taurinus, Thatcheria mirabilis, Tonna olearium, Turbo sarmaticus.

Przy nabywaniu okazów przyrodniczych należy uwzględnić przepisy tzw. Konwencji waszyngtońskiej CITES – międzynarodowego układu ograniczającego transgraniczny handel różnymi gatunkami roślin i zwierząt oraz wytworzonymi z nich produktami – oraz lokalne regulacje prawne zakazujące lub ograniczające ich wywóz.

Wśród  eksponatów technicznych w zbiorach Działu znajdują się przyrządy oceanograficzne, takie jak: butle do pobierania próbek wody i pomiaru temperatury i prądomierze; przyrządy hydrograficzne, czyli sonary i echosondy, podwodny sprzęt fotograficzny, modele statków do badań morza. Najciekawszą kolekcję stanowi 10 pojazdów podwodnych. Dalszy rozwój tej kolekcji jest zasadny, jednak uwarunkowany możliwościami Muzeum w zakresie przechowywania oraz konserwacji.

DZIAŁ HISTORII ŻEGLUGI ŚRÓDLĄDOWEJ
Dział Historii Żeglugi Śródlądowej gromadzi zabytki związane z historią zagospodarowania i eksploatacji rzek w Polsce. Dokumentuje ich funkcje transportowo-komunikacyjne, a więc historię żeglugi śródlądowej, portów i przystani, osadnictwa nadrzecznego, rolę rzek w historii polityczno-gospodarczej Polski. Pozyskuje również muzealia związane z hydrografią, regulacją rzek, z kulturą materialną ludności związanej zawodowo z rzekami i z nadwodnymi rzemiosłami, m.in. szkutnictwem, rybołówstwem, hodowlą, plecionkarstwem, piaskarstwem. W zbiorach Działu reprezentowane są również zabytki związane z rzeczną rekreacją, głównie kajakarstwem.

Do zbiorów Działu przyjmowane są zabytki spełniające przynajmniej jedno z poniższych kryteriów:

1. autentyczność – kryterium jakościowe i ilościowe wskazujące poziom autentyczności zabytku (lub jego elementów, części i zespołów), istotne głównie w przypadku jednostek pływających,
2. unikatowość – kryterium jakościowe opisujące wyjątkową wartość kulturową przedmiotu,
3. rzadkość – kryterium ilościowe określające, ile obiektów tego typu przetrwało,
4. typowość – cechy najlepiej obrazujące poszczególne etapy ewolucji i rozwoju danej dziedziny (np. szkutnictwa, czy przemysłu stoczniowego), rozwoju danego typu (np. łodzi lub statku), ciągłość dawnych tradycji, typowość dla danego regionu.

W zbiorach Działu wyróżnić można następujące kolekcje:

• największy w Polsce (ponad 30 obiektów) zbiór najbardziej charakterystycznych typów polskich śródlądowych łodzi tradycyjnych i ludowych oraz czółen etnograficznych i archeologicznych;
• wiślane narzędzia szkutnicze i rybackie, m.in. różnego rodzaje sieci, narzędzia pułapkowe, cieślice, dłuta, przymiary, piły, strugi, noże do ścinania wikliny itp.;
• zbiór narzędzi służących do pomiaru długości, objętości i ciężkości, wykorzystywanych w dawnym handlu wiślanym, m.in.: bezmiany, wagi przesuwnikowe, przymiary, kwarty, kwaterki, korce, pojemniki do przechowywania zboża itp.;
• modele statków śródlądowych, zarówno żaglowych jak i mechanicznych;
• makiety przedstawiające kluczowe zagadnienia z dziejów żeglugi śródlądowej i zagospodarowania Wisły, m.in. technikę spławu wiślanego od XVI do XVIII wieku, czy „Program Wisła” z lat 70. XX wieku;
• kolekcja kajakowa, na którą składa się przede wszystkim kilkadziesiąt kajaków – sztywnych i składanych, turystycznych i sportowych, przedwojennych i powojennych, a ponadto pamiątki i dokumenty po spływach kajakowych organizowanych przez polskich kajakarzy w Polsce i poza jej granicami;
• tradycyjne narzędzia (piły, łopaty, siekiery) wykorzystywane w lodołamaniu i pracach regulacyjnych;
• elementy statków i ich wyposażenia – dokumentujące stoczniową myśl techniczną, formy eksploatacji statków, organizację życia codziennego na pokładzie.

Priorytety i kierunki rozwoju kolekcji:

• sprzęt rybacki i szkutniczy;
• pozostałe nadwiślańskie zawody, np. piaskarstwo, wikliniarstwo, lodołamanie. Wskazane jest gromadzenie zabytków obrazujących możliwie szeroki zakres nadwiślańskich aktywności zawodowych;
• drewniane łodzie tradycyjne i ludowe z rosnącym udziałem jednostek budowanych współcześnie. Pozyskane powinny zostać ich reprezentatywne przykłady. Realizacja tego priorytetu rozbudowy kolekcji uzależniona jest jednak w dużej mierze od stworzenia lub pozyskania nowych przestrzeni ekspozycyjnych magazynowych;
• elementy statków wiślanych i ich wyposażenia.

ODDZIAŁ RYBOŁÓWSTWA W HELU
Oddział Rybołówstwa w Helu gromadzi obiekty związane z tradycją rybacką i dokumentujące historię polskiego rybactwa pochodzące z terenów polskiego wybrzeża morskiego, z obszarów nadrzecznych bądź jeziornych wewnątrz Polski. Kolekcja oddziału powinna być powiększana:

• w aspekcie geograficznym: przedmiotami będącymi świadectwem tradycji morskiego rybactwa, pochodzącymi z ziem obecnej Polski (uwzględniając również akweny zalewów: Szczecińskiego i Wiślanego oraz jezior przybrzeżnych, takich jak Łebsko), z głównym naciskiem na obszar Pomorza Gdańskiego.
• merytorycznie: przedmiotami, które przez lata służyły rybakom do ich codziennej pracy, takimi jak: sieci rybackie, preki, wiosła, narzędzia kolne, kotwiczki, harpuny, bosaki, odbijacze, kosze i skrzynki do ryb, wagi, kleszczki, kaszorki, pływaki, ekwipunek związany z łowieniem podlodowym, elementy garderoby rybackiej oraz wyposażenia kutrów.
• chronologicznie: przede wszystkim przedmioty pochodzące sprzed 1990 r., będące wytworem indywidualnej pracy, jednostkowe, już niewytwarzane i nie będące wytworem masowej produkcji.
• przedmiotami wyrzuconymi na brzeg morza, bądź pozyskanymi przez archeologów podwodnych (nawet przy braku znanej proweniencji).
• obiektami związanymi z zabytkowymi łodziami rybackimi, kompletnymi drewnianymi łodziami rybackimi, narzędziami szkutniczymi. Tematyka ta pokrywa się z zakresem zbiorów gromadzonych w Dziale Historii Budownictwa Okrętowego, zatem pozyskanie tego typu przedmiotów do zbiorów Muzeum będzie wymagać konsultacji i decyzji o przynależności tematycznej do odpowiedniego działu.
• przedmiotami związanymi z kulturą rybacko-szkutniczą zachodniego i środkowego fragmentu polskiej linii brzegowej Bałtyku i polskich pojezierzy, z uwzględnieniem Wielkich Jezior Mazurskich.

DZIAŁ ETNOLOGII MORSKIEJ
Dział Etnologii Morskiej gromadzi przede wszystkim wytwory związane z obcowaniem ludzi z morzem (ew. innymi akwenami: jeziora, rzeki itp.), a także przedmioty ukazujące, jak kontakt z wodą definiuje życie społeczeństw w różnych stronach globu. Rozwój kolekcji etnologicznej powinien obejmować:

• w aspekcie geograficznym: obiekty z całego świata, z wyłączeniem Polski, pochodzące z terenów przybrzeżnych i nadrzecznych.
• merytorycznie: przedmioty artystyczne i użytkowe związane z obcowaniem ludzi z morzem/akwenami wodnymi, niemające charakteru przemysłowego i masowego. Powinny one być: autentyczne, mieć oryginalne pochodzenie, być wytworem lokalnych społeczności, nośnikiem lokalnej tożsamości regionalnej, wytworami pracy ręcznej, nie posiadającymi charakteru pamiątkarskiego, rzadkimi i pochodzącymi z trudniej osiągalnych regionów. Pozyskiwane będą również: łodzie rybackie, modele łodzi, wiosła, sprzęt rybacki, dzieła sztuki z motywami marynistycznymi oraz przedmioty rytualne pochodzące od społeczności nadwodnych.
• chronologicznie: brak jednoznacznej cezury, każdy obiekt wymaga jednostkowej analizy.
• przedmioty pochodzące z odległych państw o opisanych powyżej cechach, lecz niemające ścisłych związków z marynistyką.

ODDZIAŁ STATEK-MUZEUM „DAR POMORZA”

Zbiory „Daru Pomorza” to w większości obiekty przekazane wraz ze statkiem w 1982 r.: wyposażenie pokładowe, maszynowe, hotelowe (meble, zastawy stołowe), pamiątki, nagrody, narzędzia etc. Powinny być one uzupełniane według następujących kryteriów:

• obiekty związane z okresem niemieckim i francuskim (1909-1929): wyposażenie statku, przedmioty osobiste członków załogi, fotografie, dokumenty, obrazy, wyroby pamiątkarskie, materiały związane z armatorami statku: Deustsche Schulschiff Verein i baronem Arnoldem de Forest,
• obiekty z rejsów „Daru Pomorza”: pamiątki z rejsów przedwojennych, w tym pobytu w Japonii, rejsów do Brazylii, na Karaiby, obiekty przekazywane na statek przez odwiedzających go gości, pamiątki przekazywane przez załogę gościom,
• obiekty z regat: plakietki, medale, banderki, itp.,
• obiekty związane z członkami załogi: mundury, worki marynarskie, a zwłaszcza wyroby własne marynarzy,
• obiekty stanowiące wyposażenie statku: urządzenia, narzędzia lub inne sprzęty zdemontowane z „Daru Pomorza” w czasie jego eksploatacji i zastąpione nowszymi,
• przedmioty pamiątkowe: przedmioty związane z Darem Pomorza, jako motywem „pamiątek znad morza”.

ODDZIAŁ STATEK-MUZEUM „SOŁDEK”
Oddział Statek-Muzeum „Sołdek”, obejmujący statek i jego wyposażenie, stanowi zbiór zamknięty. Pamiątki związane z „Sołdkiem” są włączane do zbiorów Działu Historii Budownictwa Okrętowego.

ODDZIAŁ MUZEUM WISŁY W TCZEWIE
Odział Muzeum Wisły w Tczewie gromadził zbiory związane z etnografią i historią Tczewa i Kociewia. Aktualnie zbiór jest zamknięty.

DZIAŁ DOKUMENTACJI NAUKOWEJ
Zbiory archiwalne Działu zostały podzielone na następujące grupy: Archiwum Aktów Pisanych (zbiory dokumentów pisanych i drukowanych, w tym Archiwum Ludzi Morza), Archiwum Fotograficzne (zbiory zdjęć), Archiwum Polskich Konstrukcji Okrętowych (zbiory planów/rysunków konstrukcyjnych statków polskich i zagranicznych), Archiwum Kartograficzne (mapy nawigacyjne i inne), Archiwum Mechaniczne (dokumenty audiowizualne).

Celowe jest dalsze wzbogacanie zbiorów Działu Dokumentacji Naukowej o dokumenty, zdjęcia dotyczące ludzi pracujących w różnych działach polskiej gospodarki morskiej, marynarzy i oficerów naszej floty handlowej, rybackiej i Polskiej Marynarki Wojennej w XX i XXI w. Uzasadnione jest powiększanie zbiorów archiwalnych dotyczących działania polskich przedsiębiorstw przemysłowych z branży morskiej i historii

rozwoju polskiej floty handlowej, rybackiej, marynarki wojennej, a także dotyczące polskich rzek, kanałów, jezior. Należy też pozyskiwać archiwalia dotyczące statków-muzeów będących pod opieką NMM – Sołdek i Dar Pomorza, w tym: listy załóg, dzienniki kandydackie, książeczki okrętowe członków załóg, rysunki techniczne statków i urządzeń, dokumentacja maszynowa. Konieczne jest gromadzenie wszelkiej dokumentacji dotyczącej statków-muzeów, jako obiektów muzealnych, w tym udokumentowanie wszystkich dotychczasowych prac remontowych oraz modernizacji. Ponadto Dział archiwizuje dokumentację naukową prac badawczych prowadzonych w innych Działach Muzeum.

Kryteria pozyskiwania zbiorów: do zbiorów Działu będą przyjmowane przede wszystkim archiwalia o odpowiedniej wartości historycznej i merytorycznej związanej z profilem działania Muzeum, których stan zachowania będzie co najmniej pozytywny.

BIBLIOTEKA
W księgozbiorze Biblioteki dominuje historia żeglugi i okrętownictwa, a także literatura poświęcona marynarce wojennej i zmaganiom zbrojnym na morzu, szczególnie podczas I i II wojny światowej. Bogato reprezentowana jest publicystyka dwudziestolecia, inspirowana odzyskaniem przez Polskę wybrzeża i budową Gdyni. Rozwój powojennej gospodarki morskiej dokumentują obficie zasoby czasopism oraz literatury fachowej. W zbiorach Biblioteki znajdują się ponadto publikacje związane z modelarstwem okrętowym, albumy z reprodukcjami dzieł sztuki, w tym marynistycznej, a także tak związane z morzem publikacje, jak locje morskie oraz Rejestry Lloyds’a.

Biblioteka gromadzi czasopisma polskie i zagraniczne, wśród których można wyróżnić takie, jak: „Nautologia”, „Morze, Statki i Okręty”, „Żeglarstwo”, „Namiary na Morze i Handel”, „Pomerania”, „National Geographic. Polska”. Posiada także dostęp online do wydawanych w wersji cyfrowej czasopism: „International Journal of Nautical Archaeology”, Journal of Maritime Archaeology”, „Studies In Conservation.

Biblioteka gromadzi druki zwarte (w tym starodruki), druki ciągłe, materiały drukowane (maszynopisy, prace dyplomowe, manuskrypty etc.). W uzasadnionych przypadkach pozyskiwane są materiały audiowizualne (płyty CD, płyty DVD, kasety magnetofonowe i inne nośniki) oraz wizualne (mikrofilmy). Biblioteka nie gromadzi e-booków oraz audiobooków.

Pozyskiwane są materiały związane z zakresem działalności Muzeum, a przede wszystkim dotyczące następującej tematyki:

• muzealnictwo i muzeologia w Polsce i na świecie
• ewidencja i dokumentowanie zbiorów muzealnych, bibliotecznych oraz archiwalnych
• konserwacja, renowacja, rekonstrukcja w Polsce i na świecie
• archeologia podwodna w obrębie Morza Bałtyckiego oraz innych terenów posiadających analogiczne stanowiska badawcze (m. in. Morze Śródziemne)
• budownictwo okrętowe, modelarstwo okrętowe, monografie wybranych jednostek pływających, stocznie oraz porty w Polsce i w Europie
• żegluga śródlądowa w Polsce i w Europie
• żegluga morska, życie codzienne na statku
• wychowanie morskie, szkolnictwo morskie
• oceanografia, literatura techniczna
• etnologia (głównie w zakresie Kaszub, Kociewia oraz Afryki i Azji)
• sztuka marynistyczna, sztuka wizualna, grafika
• monografie, prace naukowe, popularnonaukowe dotyczące Gdańska, Pomorza oraz rejonu Morza Bałtyckiego
• wydawnictwa własne NMM, TP NMM, muzeów i innych jednostek kultury w Polsce i na świecie.

5. EWALUACJA

Polityka pozyskiwania i gromadzenia zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku będzie podlegać cyklicznej ewaluacji uwzględniającej doświadczenia z prac i decyzje podjęte podczas posiedzeń Kolegium Doradczego do Spraw Pozyskiwania Zbiorów. W procesie oceny aktualności i zawartości dokumentu będą również brane pod uwagę zmieniające się przepisy i wytyczne, a także opinie ekspertów oraz bieżące potrzeby, plany wystawiennicze oraz ogólne założenia w zakresie rozbudowy kolekcji Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku.