Wystawa „Dobrodzieje na pokładzie”, zorganizowana w roku sześćdziesięciopięciolecia istnienia Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku, prezentuje wkład Towarzystwa Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego w budowę i rozwój kolekcji malarstwa gromadzonej w Muzeum. Choć bardzo znaczący sam w sobie, jest to zaledwie jeden aspekt wszechstronnej pracy tej organizacji na rzecz Muzeum, które w dużej mierze zawdzięcza swoje powstanie działalności Towarzystwa.
Powstanie Muzeum Morskiego w Gdańsku
6 marca 1958 r. odbyła się w Gdańsku konferencja poświęcona wychowaniu morskiemu, na której omawiano kwestię powołania Muzeum Morskiego w Gdańsku. 28 marca tegoż roku na zebraniu entuzjastów stworzenia takiej placówki dr Przemysław Smolarek – późniejszy długoletni dyrektor Muzeum – zaproponował zawiązanie Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Morskiego, mającego propagować ideę utworzenia takiej instytucji. Towarzystwo oficjalnie zarejestrowano w czerwcu 1959 r. Jedną z pierwszych jego inicjatyw była organizacja wspólnie z warszawskim Muzeum Techniki wystawy „Rozwój budowy statków” w gdańskim Dworze Artusa (znanej też pod tytułem „Od wiosła do napędu atomowego”). Działania Towarzystwa już w październiku 1960 r. doprowadziły do powstania Oddziału Morskiego w ówczesnym Muzeum Pomorskim, przekształconego z początkiem 1962 r. w Muzeum Morskie w Gdańsku, mające status samodzielnej placówki i siedzibę w odbudowanym Żurawiu.
W służbie dziedzictwu morskiemu
Od ponad 60 lat Towarzystwo na różne sposoby wspiera działalność Muzeum: brało udział w tworzeniu nowych oddziałów w Helu, Tczewie oraz przystosowaniu „Daru Pomorza” i „Sołdka” do funkcji muzealnych, regularnie finansuje zakup zabytków do zbiorów Muzeum, dofinansowuje lub finansuje w całości organizację wystaw (np. „Lux in Tenebris”, „Do DNA”, „Nowy wspaniały świat”), konferencji i sympozjów (m.in. kolejne edycje konferencji „Dziewczyny na fali”) oraz wydawanie publikacji. Począwszy od lat 1960. do 1980. w ramach Towarzystwa powoływano do realizacji konkretnych zadań odrębne sekcje i komisje. Do ważniejszych należy założona w 1969 r. Sekcja Conradowska (tzw. Polski Klub Konradowski), której zasługą było wydanie w Polsce przez Państwowy Instytut Wydawniczy wszystkich książek Josepha Conrada. Warto też wspomnieć sekcje tworzone w latach siedemdziesiątych, szczególnie Sekcję Koordynacji Inwestycji, zarządzającą w imieniu Muzeum pracami przy odbudowie nabrzeża i Spichlerzy na Ołowiance.
Sześć dekad współpracy i opieki
Obok wspierania Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku jednym z najważniejszych celów statutowych Towarzystwa jest upowszechnianie wiedzy o materialnym i duchowym dziedzictwie morskim, organizacja działalności edukacyjnej i obsługa ruchu turystycznego w latarniach morskich. Istotnym wydarzeniem było utworzenie w 1963 r., wespół z Urzędem Morskim w Gdyni, stałej ekspozycji w zabytkowej latarni morskiej w Rozewiu. Wystawa po roku przeszła pod zarząd Towarzystwa, dzięki czemu zyskało ono źródło stałych dochodów potrzebnych do realizacji celów statutowych. Ważnym punktem w dziejach Towarzystwa był rok 1992, kiedy to z inicjatywy Apoloniusza Łysejki, dyrektora nowopowstałego wówczas Biura Hydrograficznego RP, zarządzającego wszystkimi latarniami morskimi na obszarze Polski, podpisano umowę, w myśl której aż dziesięć spośród podlegających BHRP latarń udostępniono do zwiedzania, zaś Towarzystwo podjęło się organizacji ruchu turystycznego w ich obrębie. Niestety, w 1996 r. Towarzystwo musiało zrzec się opieki nad kilkoma latarniami, co miało związek z reaktywacją dawnego podziału administracyjnego polskiego Wybrzeża. Obecnie Towarzystwo organizuje ruch turystyczny w pięciu obiektach wschodniego wybrzeża: Stilo, Rozewie I, Rozewie II, Hel i Krynica Morska. Popularyzacji latarń i zachęcie do ich aktywnego zwiedzania służy ustanowiona w 2006 r., z inicjatywy prezesa Towarzystwa dr. Fryderyka Tomali, trójstopniowa Odznaka Miłośnika Latarń Morskich „Bliza” – przyznawana za odwiedzenie konkretnej ilości latarń. W 2011 r. Towarzystwo ustanowiło Międzynarodową Odznakę Turystyczną „Bliza International”, przyznawaną turystom, którzy odwiedzą cztery muzea morskie: w Gdańsku, Karlskronie, Kłajpedzie i Rostocku.
Nagrody i wyróżnienia
Działalność Towarzystwa Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego związana z propagowaniem i ochroną dziedzictwa kulturowego była wielokrotnie doceniana – w 1978 r. z okazji dwudziestolecia swojego powstania Towarzystwo otrzymało Złotą Odznakę „Za opiekę nad zabytkami”, w 2010 r. uzyskało nominację do tytułu Mecenasa Kultury Gdańska za rok 2009, zaś podczas uroczystych obchodów 55-lecia swego istnienia, 9 grudnia 2013 r., otrzymało srebrny medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, przyznany przez MKiDN jako wyraz uznania za dokonania w dziedzinie popularyzacji dziedzictwa morskiego i opieki nad zabytkami.
Malarstwo morskie i mecenat
Wystawa „Dobrodzieje na pokładzie” przedstawia dzieła, które w ciągu sześćdziesięciu pięciu lat istnienia Muzeum wzbogaciły jego zbiory dzięki hojności Towarzystwa Przyjaciół NMM. Są to dzieła wybrane, ponieważ wiele darów Towarzystwa pokazywanych jest w ramach wystaw stałych i ich wycofanie znacząco by je zubożyło, ponadto ogranicza nas wnętrze, w którym wystawę prezentujemy. Zebrane tu prace ilustrują wkład Towarzystwa w rozbudowę zbiorów malarstwa o dzieła powstałe w różnych środowiskach artystycznych i epokach. Wiodącą kolekcją malarstwa w NMM jest zbiór polskiej marynistyki. Dzięki Towarzystwu w jego ramach znalazły się obrazy malarzy wykształconych w Monachium, jak Feliks Michał Wygrzywalski, którego „Morska kąpiel” i „Przypływ” znajdują się na wystawie, czy „Portret damy na tle morza” Jacka Malczewskiego, prezentowany na Galerii Morskiej, którego nabycie było współfinansowane przez Towarzystwo Przyjaciół NMM i Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Wybrane dzieła z darów Towarzystwa
Na wystawie pokazywane są też prace artystów czynnych w okresie międzywojennym jak Włodzimierz Nałęcz – artysta i społecznik, zaangażowany w promocje idei Polski morskiej, a także Bronisława Rychter-Janowska czy Abraham Neuman. Powojenny dorobek polskiej marynistyki reprezentuje m.in. „Żaglowiec ISKRA” Mariana Mokwy, a także obrazy Henryka Baranowskiego i związanych z gdańską ASP Kazimierza Śramkiewicza, Mieczysława Baryłki i Czesława Tumielewicza. Do klasycznej starożytności nawiązuje „Sen Ariadny” Stanisława Teisseyre oraz „Scylla i Charybda” – jedna z darowanych przez Towarzystwo prac przedstawiciela nurtu tzw. realizmu magicznego we współczesnym malarstwie, Tomasza Sętowskiego.
Malarstwo szkół obcych
Także zbiory malarstwa szkół obcych zasilane są darami Towarzystwa. Na Galerii Morskiej podziwiać można dwa obrazy Jana Theuniszoona Blankerhoffa będące ozdobą kolekcji siedemnastowiecznych marin holenderskich. Jeśli chodzi o malarstwo obce XIX w., ważnym pod względem historycznym nabytkiem jest pochodzący ze zbiorów Habsburgów żywieckich obraz Josefa Carla Bartholda Püttnera „Bitwa pod Helgolandem”, prezentowany na ekspozycji stałej poświęconej losom Polaków pod zaborami. Na wystawie „Dobrodzieje na pokładzie” prezentujemy pejzaż z wybrzeża Morza Północnego Gustave’a de Breansky’ego, a także widok Gdańska z przełomu wieków Harry’ego Schultza i Helu autorstwa Fritza Rauppa. Estetycznym dopełnieniem całości są darowane przez TPNMM rzeźby współczesnych artystek Ireny Loroch i reprezentującej młodszą generację Anny Marii Strzelczyk.
Konserwacje dzieł sztuki
Równie ważne jak nabywanie nowych dzieł do zbiorów jest zapewnienie odpowiedniej opieki konserwatorskiej tym już posiadanym. Także i w tej dziedzinie Towarzystwo Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego w znaczący sposób wspomaga naszą instytucję. W 2023 roku dzięki hojności Towarzystwa możliwa była konserwacja sześciu unikatowych rysunków autorstwa Mariusza Zaruskiego, bodaj jedynych jego prac zachowanych w zbiorach muzealnych. Dzięki przeprowadzonym zabiegom usunięto wynikające z upływu czasu uszkodzenia i zabezpieczono rysunki na przyszłość. W roku 2024 Towarzystwo sfinansowało niezwykle skomplikowaną i kosztowną konserwację obrazu Mariana Mokwy „Bitwa pod Oliwą – niedokończony szkic”. Obraz powstał zapewne około roku 1935 i miał być częścią poliptyku poświęconego bitwie pod Oliwą, który prezentowany był w Galerii Morskiej Mariana Mokwy. Dalsze jego losy nie są dokładnie znane. Przypuszczalnie w czasie wojny został pocięty na kilka części. W latach siedemdziesiątych został, co prawda, poddany renowacji, ale dostępne wówczas technologie nie pozwalały skutecznie i na długo go zabezpieczyć. Dopiero sfinansowana przez Towarzystwo Przyjaciół NMM konserwacja przeprowadzona przez firmę Cardas True Art z Bydgoszczy po wykonaniu całego wachlarza badań, pozwoliła odpowiednio zreperować i zabezpieczyć obraz na przyszłość. Towarzystwo kontynuuje działania wspierające muzeum – w bieżącym roku finansuje konserwację zespołu szczególnie zagrożonych grafik i rysunków oraz ilustrowanego manuskryptu na kalce autorstwa Michała Leszczyńskiego-Lestera, szkolnego kolegi kpt. Karola O. Borchardta i malowniczego bohatera jego opowiadań.