Polsko-chorwacka wymiana doświadczeń w zakresie Konwencji UNESCO o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego

Wiosną 2022 roku Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku podjęło współpracę z grupą archeologów podwodnych i konserwatorów z International Centre of Underwater Archaeology (ICUA) w Zadarze. Dzięki dofinansowaniu ze środków polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kultura Inspirująca” rozpoczęto realizację dwuletniego projektu pn. „Polsko-chorwacka wymiana doświadczeń w zakresie Konwencji UNESCO o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego”. Partnerem przedsięwzięcia jest również Ambasada Rzeczpospolitej Polskiej w Zagrzebiu.

Archeologowie podwodni z ICUA w Polsce

Celem projektu jest promocja polskiego podwodnego dziedzictwa kulturowego w Chorwacji oraz rozwój współpracy pomiędzy obydwoma krajami w zakresie ochrony stanowisk pod-wodnych, rozwoju archeologii podwodnej i konserwacji zabytków. W lipcu 2022 r. do Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku przybyli pierwsi goście z ICUA. Chorwaccy archeolodzy podwodni Mladen Pešić, Luka Bekić, Roko Surić i Maja Kaleb mieli okazję zobaczyć stosowane w Polsce metody eksploracji, dokumentacji oraz monitoringu wraków. Po przyjeździe goście odwiedzili Centrum Konserwacji Wraków Statków wraz z Magazynem Studyjnym w Tczewie, po czym udali się do Pucka, gdzie Dział Badań Podwodnych NMM prowadził badania XII-wiecznego wraka P5 na obszarze zatopionego średniowiecznego portu. W sali konferencyjnej Harcerskiego Ośrodka Morskiego w Pucku strony zaprezentowały krótką historię i dotychczasowe dokonania NMM i ICUA w zakresie badań podwodnych oraz sposobów popularyzacji i ochrony stanowisk archeologicznych w zakresie Konwencji UNESCO o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego. Następnie archeolodzy z Działu Badań Podwodnych NMM zaprezentowali gościom stosowane przez siebie metody eksploracji, dokumentacji oraz zabezpieczenia in situ podwodnych zabytków archeologicznych, na przykładzie obiektów odnalezionych we wspomnianym puckim porcie. Warto nadmienić, iż dzięki ratyfikacji przez Polskę Konwencji UNESCO o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego nasze Muzeum zostało wyposażone w tym roku w nową jednostkę pływającą typu RIB, umożliwiającą prowadzenie podwodnych badań archeologicznych oraz monitoring obiektów morskiego dziedzictwa kulturowego na Bałtyku. To właśnie z jej pokładu, z udziałem zespołu z ICUA przeprowadzono monitoring wraków „Wicher” oraz „Catharina”. Pierwszy z nich, spoczywający przy Helu, to wrak polskiego niszczyciela zatopionego w pierwszych dniach II wojny światowej. Drugi, leżący w pobliżu niewielkiej nadmorskiej miejscowości Rewa, to pozostałości żaglowca handlowego, zniszczonego w 1945 r. w wyniku rosyjskiego nalotu. Jest to obiekt o tyle ciekawy, że nie był jeszcze poddany badaniom archeologicznym, które po pozytywnej tegorocznej weryfikacji, zostały wstępnie zaplanowane na przyszły rok. Monitoring wraka „Wicher” stał się także okazją do oprowadzenia gości po helskim oddziale NMM, czyli Muzeum Rybołówstwa.

Spotkanie z konserwatorkami zabytków z Chorwacji

We wrześniu 2022 r. miała miejsce wizyta konserwatorek z ICUA w składzie Antonija Jozić, Anita Jelić i Zdenka Vrgoč. Ich pobyt rozpoczął się od spotkania z Działem Konserwacji Muzealiów NMM w Ośrodku Kultury Morskiej w Gdańsku, gdzie przedstawiciele obu zespołów zaprezentowali zakres prowadzonych prac konserwatorskich oraz wyzwania z którymi się mierzą. Następnie goście z ICUA zwiedzili pracownię oraz laboratoria, które powstały na potrze-by konserwacji oraz badań mokrego drewna archeologicznego i metalu. Zwieńczeniem pierw-szego dnia wizyty było oprowadzenie gości po wystawie „Łodzie ludów świata” przez Przemysława Węgrzyna, kierownika Działu Edukacji. Drugiego dnia goście kontynuowali spotka-nie głównej siedzibie Muzeum, gdzie spotkali się z dr Robertem Domżałem, dyrektorem NMM oraz z zespołem projektowym. Tego dnia konserwatorki zobaczyły również ekspozycję stałą w Spichlerzach na Ołowiance oraz dwie najnowsze wystawy: „Do DNA. 50 lat archeologicznych badań podwodnych Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku.” oraz „Truso. Legenda Bałtyku”, po której oprowadził je dr Domżał. Podczas wizyty w CKWS przedstawicielki ICUA zapoznały się ze specyfiką pracy oraz sprzętem wykorzystywanym przez konserwatorów NMM, m.in. z urządzeniami do oczyszczania metalowych obiektów zabytkowych. Szczególne zainteresowanie oraz liczne pytania wzbudził system wanien z automatyką i mechaniką, specjalnie zaprojektowany na potrzeby procesu konserwacji mokrego drewna archeologicznego w ramach projektu „Budowa Centrum Konserwacji Wraków Statków wraz z Magazynem Studyjnym w Tczewie”, finansowanego ze środków norweskich oraz współfinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Uwagę pań przyciągnęła również pracownia rentgenowska, z dwoma rodzajami lamp rentgenowskich o różnej mocy z systemem radiografii pośredniej oraz bezpośredniej. Obie lampy są wykorzystywane do bada-nia nieorganicznych i organicznych obiektów zabytkowych. W trakcie spotkania w tczewskim oddziale goście oraz przedstawiciele NMM mieli sposobność wysłuchać wykładu on-line za-prezentowanego przez dr Susan Braovac z Museum of Cultural History in Oslo na temat rezultatów projektu „Saving Oseberg”. Jego celem była konserwacja, a tym samym uratowanie norweskich łodzi i ich wyposażenia z IX w. przed degradacją wynikającą z zastosowanej w przeszłości metody ałunowej, użytej do konserwacji. Ponadto konserwatorki miały możliwość odwiedzenia dwóch innych oddziałów NMM, tj. Muzeum Rybołówstwa w Helu i „Daru Po-morza” w Gdyni, a dzięki uprzejmości Dyrekcji Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni obie grupy zwiedziły również okręt wojenny ORP „Błyskawica” – najstarszy zachowany polski niszczyciel, biorący aktywny udział w II wojnie światowej.

Podsumowanie wizyt studyjnych i otwarcie wystawy plenerowej w Zagrzebiu

Podczas obydwu wizyt w Polsce zarówno archeolodzy, jak i konserwatorzy zwiedzili ekspozycje muzealne w oddziałach Narodowego Muzeum Morskiego oraz pracownie konserwacji i dokumentacji zabytków archeologicznych w OKM w Gdańsku oraz CKWS w Tczewie. W trakcie wizyty chorwackich archeologów mieliśmy możliwość wymiany doświadczeń w za-kresie metodyki prowadzenia podwodnych badań archeologicznych oraz sprzętu wykorzystywanego do eksploracji i dokumentacji podwodnej. Wymieniliśmy również spostrzeżenia w zakresie ochrony zatopionych stanowisk archeologicznych, w tym możliwości ochrony zabytkowych wraków in situ oraz zasad udostępniania ich do turystyki podwodnej. Pobyt konserwatorek z ICUA umożliwił wymianę doświadczeń w zakresie metod konserwacji i badań zabytków metalowych, drewnianych i ceramicznych ze środowiska morskiego. Podsumowaniem pierwszej części projektu była wystawa plenerowa pt. „Archeologia podwodna w Polsce. Historia i perspektywy”, otwarta 23 września 2022 r. w Zagrzebiu. W oficjalnym otwarciu wzięli udział dyrektor Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku dr Robert Domżał, dyrektor ICUA dr Mladen Pešić oraz przedstawicielka Ambasady RP w Zagrzebiu Marina Hercigonja. Celem wystawy była promocja polskiego podwodnego dziedzictwa kulturowego w Chorwacji. Na kilku posterach ustawionych w samym centrum chorwackiej stolicy przedstawiono wraki istotne pod względem rozwoju tradycji szkutniczych, handlu i udziału w działaniach militarnych. Za najistotniejsze uznano średniowieczne łodzie z Pucka, wraku średniowiecznego statku tzw. Miedziowca, XVII-wiecznego szwedzkiego okrętu „Solen” oraz okrętu wojennego „Wicher”. Na kolejnych planszach przedstawiono efekty konserwacji zabytków wydobywanych z morskich głębin oraz historię i perspektywy ochrony podwodnego dziedzictwa Bałtyku. Wystawę można było oglądać do 6 października 2022 r.

Pierwsza część projektu już za nami. Z niecierpliwością czekamy na rewizytę w Chorwacji oraz możliwość poznania sposobów ochrony wraków Adriatyku in situ i metod konserwacji zabytków pozyskiwanych z morza stosowanych w International Centre of Underwater Archaeology w Zadarze.

Projekt „Polsko-chorwacka wymiana doświadczeń w zakresie Konwencji UNESCO o ochro-nie podwodnego dziedzictwa kulturowego” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kultura inspirująca”.