Goście z Międzynarodowego Centrum Archeologii Podwodnej w Zadarze (ICUA) z wizytą w NMM

Wspólne doświadczenia w konserwacji zabytków, wymiana wiedzy i spostrzeżeń na temat badań archeologicznych, a przede wszystkim zespołowe nurkowanie na bałtyckich wrakach w Zatoce Puckiej… Ubiegły tydzień upłynął pod znakiem pierwszej wizyty studyjnej archeologów podwodnych i badaczy z chorwackiego ośrodka ICUA w ramach dwuletniego projektu „Polsko-chorwacka wymiana doświadczeń w zakresie Konwencji UNESCO o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego”. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku planuje zrealizować szereg działań zarówno na terenie Chorwacji, jak i w rodzimym otoczeniu, których celem jest zagraniczna promocja polskiego dorobku w zakresie ochrony zabytków podwodnych.

Centrum Konserwacji Wraków Statków w Tczewie

Nowocześnie wyposażona i przestronna pracownia konserwatorska w Tczewie była pierwszym punktem wizyty gości w oddziałach NMM. Pojazd podwodny „Delfin II”, wrak łodzi P3, fragmenty IV-wiecznej łodzi z Czarnowska i inne obiekty poddawane obecnie procesowi konserwacji wzbudziły duże zainteresowanie badaczy, zwłaszcza w kontekście stosowanych metod i wyzwań, jakie stawia przed ekspertami zachowanie zabytków podniesionych z dna morskiego. Aparatura wykorzystywana w CKWS, zwłaszcza pracownia radiografii oraz technologia konserwacji PEG na ciepło okazały się być interesujące dla naszych gości również pod kątem wyposażenia ich nowej siedziby konserwatorskiej, rozbudowywanej właśnie w Zadarze. Przy tej okazji konserwatorzy z NMM mogli skonfrontować swoje doświadczenia w pracy nad zabytkami wydobytymi z Bałtyku, ze specyfiką badań i konserwacji obiektów podwodnego dziedzictwa kulturowego basenu Morza Śródziemnego.

– To dla nas szczególnie cenne informacje, zważywszy, że temperatura i zasolenie Bałtyku rosną z każdym rokiem i jego środowisko zaczyna przypominać to z południa Europy. Być może już niedługo metody stosowane przez specjalistów z Chorwacji będą musiały zostać zaadaptowane również przez nas – zauważa dr Anna Rembisz-Lubiejewska z Sekcji ds. Ochrony Morskiego Dziedzictwa Kulturowego.

Z Morza Śródziemnego w głębiny Bałtyku

Pobyt chorwackich specjalistów w Pucku pozwolił na kilka wspólnych ekspedycji do wraków będących pod nadzorem archeologów z NMM. Pierwszym z nich był relikt XIII-wiecznej łodzi klepkowej P5, spoczywający w pozostałościach zatopionego średniowiecznego portu. Archeologowie z ICUA towarzyszyli muzealnemu zespołowi w końcowym etapie dokumentacji wraku za pomocą fotogrametrii podwodnej, która umożliwi w toku dalszych prac gabinetowych stworzenie modelu trójwymiarowego całej jednostki. Kolejne nurkowanie miało miejsce na wraku polskiego niszczyciela ORP Wicher, zatopionego przez niemieckie lotnictwo we wrześniu 1939 r. Spoczywająca na wysokości Helu jednostka jest jednym z najważniejszych podwodnych zabytków związanych z XX-wieczną historią Rzeczypospolitej.

– Największe wrażenie jednak, nie tylko z resztą na naszych gościach, zrobił doskonale zachowany, drewniany wrak żaglowca Catherina – mówi dr Krzysztof Kurzyk, kierownik Działu Badań Podwodnych NMM. – Catherina była tzw. szkutą rewską, czyli niewielkim żaglowcem do żeglugi kabotażowej, niezwykle ważnym dla początków rozwoju polskiej floty handlowej w dwudziestoleciu międzywojennym. W ramach prac wykonaliśmy monitoring stanu zachowania wraku oraz zweryfikowaliśmy perspektywy dalszych badań. – dodaje dr Kurzyk.
W czasie ekspedycji specjaliści z Chorwacji mieli możliwość zapoznania się ze sprzętem standardowo wykorzystywanym przez archeologów z  NMM, takim jak system łączności oraz telewizja podwodna, przekazująca obraz z kamery na masce pełnotwarzowej nurka na pokład łodzi. Wszystkie nurkowania odbywały się z pokładu nowej jednostki badawczej NMM Wodnik, która znakomicie sprawdziła się w trudnych, wietrznych warunkach morskich.

Polsko-chorwacka wymiana doświadczeń

Wizyta specjalistów z ICUA była doskonałą okazją do wzajemnego poznania zarówno historii, jak i obecnych działań naszych instytucji. Dr Anna Rembisz-Lubiejewska, podczas spotkania w puckim Harcerskim Ośrodku Morskim, przedstawiła gościom ponad 60-letni dorobek Muzeum oraz aktywność NMM w zakresie popularyzacji i realizacji założeń konwencji UNESCO o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego. Z kolei dyrektor ICUA, dr Mladen Pešić, zaprezentował historię Centrum oraz charakter jego działalności, skupiającej się na propagowaniu ochrony podwodnych zabytków poprzez organizację kursów archeologii i dokumentacji podwodnej dla archeologów i amatorów. Członkowie Działu Badań Podwodnych NMM mogli bliżej przyjrzeć się różnorodności dziedzictwa podwodnego zlokalizowanego wzdłuż chorwackich wybrzeży Adriatyku, a także wynikom badań prowadzonych przez ICUA na licznych wrakach. Zarówno Centrum w Zadarze, jak i NMM są obecnie w trakcie rozbudowy swoich siedzib: ICUA tworzy nową przestrzeń dla konserwacji i dokumentacji swoich zabytków, budowane zaś przez NMM Muzeum Archeologii Podwodnej i Rybołówstwa Bałtyckiego w Łebie będzie jednocześnie pełnić funkcję ośrodka badań i ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego.

Od odkrycia do wystawy

Podczas ostatniego dnia wizyty goście mogli bezpośrednio zapoznać się z dotychczasowymi efektami kilku dekad prac podwodnych, prowadzonych przez NMM, zwiedzając wystawy w Spichlerzach na Ołowiance i w Ośrodku Kultury Morskiej. Dr Elżbieta Wróblewska, oprowadzając zespół chorwacki po ekspozycji stałej oraz po wystawie czasowej „Do DNA…”, przybliżyła bogactwo zabytków wydobytych z wraków, m. in. statków General Carleton, De Jonge Seerp, średniowiecznego Miedziowca oraz jednostek bliższych czasom współczesnym, zatopionych podczas II wojny światowej. Na niezwykle popularnej wystawie „Truso. Legenda Bałtyku” goście zobaczyli imponujący wrak łodzi bojowej z X w., łączącej cechy szkutnictwa wikingów i Słowian, a także prześledzili jej cyfrową rekonstrukcję. Z zupełnie innego rodzaju zasobami mogli zapoznać się z kolei na ekspozycji etnograficznej „Łodzie ludów świata”, która prezentuje różnorodność i bogactwo tradycyjnych jednostek pływających, pozyskiwanych przez NMM z niemal wszystkich rejonów globu. Uzupełnieniem wcześniejszej wizyty w tczewskim Centrum Konserwacji Wraków Statków były odwiedziny w pracowni konserwatorskiej Ośrodka Kultury Morskiej, gdzie specjaliści z Chorwacji poznali od zaplecza procesy i sprzęt wykorzystywany do zachowania zabytków w NMM.

Perspektywy na przyszłość

Narodowe Muzeum Morskie dopiero od roku ma możliwość realizowania zadań związanych z ratyfikacją przez Polskę Konwencji UNESCO o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego, dlatego wzajemne kontakty i wymiana doświadczeń z ICUA są tak istotne. Ośrodek w Zadarze pełni funkcję centrum UNESCO II stopnia do 2009 r. i doświadczenia jego zespołu są dla specjalistów z NMM szczególnie cenne. Zakończona niedawno wizyta była pierwszą w ramach projektu „Polsko – chorwacka wymiana doświadczeń w zakresie Konwencji UNESCO o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego”, w którym ICUA jest głównym partnerem NMM. Kolejna wizyta studyjna jest planowana już na wrzesień, z kolei rewizyta archeologów i konserwatorów NMM w Zadarze odbędzie w przyszłym roku.

Projekt „Polsko-chorwacka wymiana doświadczeń w zakresie Konwencji UNESCO o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kultura inspirująca”.