Śmiało naprzód. Historia i przyszłość jachtu „Śmiały”

Dzienniki pokładowe, oryginalna bandera, elementy wyposażenia, historyczne fotografie i wiele innych przedmiotów związanych z jachtem „Śmiały” już od 13 marca 2022 r. można zobaczyć na wystawie pod pokładem „Daru Pomorza” w Gdyni. Wystawa „Śmiało naprzód…” powstała we współpracy z Fundacją Klasyczne Jachty, której misją jest ochrona zachowanych do dzisiaj pamiątek historii polskiego żeglarstwa i szkutnictwa. Patronat nad ekspozycją sprawuje Polskie Towarzystwo Geograficzne.

Jacht „Śmiały”, obecnie własność fundacji, jest jedną z trzech zachowanych na świecie jednostek typu J-140. To pod jego żaglami odbyły się pionierskie rejsy badawcze i wyprawy, które na stałe zapisały w historii polskiego powojennego żeglarstwa. Obecnie fundacja jest w trakcie realizacji „Śmiałego Projektu” – generalnego remontu jednostki, który przywróci jej dawną świetność. Finalnym celem przedsięwzięcia jest powtórzenie rejsu historyczną trasą z lat 1965-66 dookoła Ameryki Południowej, ze wschodu na zachód, przez Cieśninę Magellana.

Historia jachtu „Śmiały” rozpoczęła się w latach 50. XX w., kiedy to w Stoczni Gdańskiej zostały odnalezione przedwojenne plany jachtu „Peter von Danzig”. Na ich podstawie inż. Henryk Kujawa wraz z zespołem opracował dokumentację techniczną jachtów typu J-140. Projektowanie i budowa nie były łatwe – przedsięwzięcie musiało odbyć się w ramach czynu społecznego członków i sympatyków Sekcji Żeglarskiej K.S. „Stal” przy Stoczni Gdańskiej. W takich warunkach powstała pierwsza seria polskich jachtów oceanicznych, w skład której weszły jednostki: „Joseph Conrad”, „Dar Opola”, „Jurand”, „Śmiały”, „Otago” i „Jan z Kolna”. Rejsy z ich udziałem należą do najważniejszych w historii polskiego żeglarstwa, odradzającego się po II wojnie światowej i okresie stalinizmu.

„Śmiały” zasłynął przede wszystkim z wyprawy wokół Ameryki Południowej (1965-1966 r.). Był to długi, bardzo dobrze przygotowany i zakończony pełnym sukcesem rejs, zorganizowany przez Polskie Towarzystwo Geograficzne. W trakcie jego trwania prowadzono badania geograficzne, hydrograficzne, oceanograficzne i medyczne. Kierownikiem części naukowej był doc. Tadeusz Wilgat, natomiast jachtem dowodził kpt. Bolesław Kowalski. W składzie załogi znalazł się m. in. Jerzy Knabe, który w 1960 r. wraz z Bolesławem Kowalskim uczestniczył w rejsie „Darem Opola” z Morza Czerwonego do Gdyni. Wśród uczestników byli  także żeglarze, którzy w następnych latach zapisali złote karty polskiego jachtingu: Krzysztof Baranowski oraz Ludomir Mączka. Wielkim sukcesem wyprawy był fakt, że był to pierwszy w całej historii polskiego żeglarstwa rejs oceaniczny, rozpoczęty i zakończony w polskim porcie. Warto również przypomnieć, że w czasie pobytu jachtu w chilijskich portach załoga „Śmiałego” była serdecznie przyjmowana przez członków Hermandad de la Costa – Bractwa Wybrzeża. W wyniku spotkań w Valparaiso sześciu członków załogi zostało przyjętych do Bractwa, stając się pierwszymi Braćmi zza tzw. żelaznej kurtyny. Dziś bractwo jest prężnie działającą organizacją o zasięgu międzynarodowym, łączącą krajowe stowarzyszenia pielęgnujące ideę braterstwa ludzi morza.

W 1970 r. „Śmiały”, dowodzony przez kpt. Andrzeja Rościszewskiego, odbył rejs na trasie Trzebież – Islandia – Wyspy Owcze – Trzebież. Była to pierwsza polska wyprawa jachtem wokół Islandii z zachodu na wschód. W tym samym roku została ustanowiona najważniejsza polska nagroda żeglarska: przyznawane po dziś dzień wyróżnienie „Rejs Roku”. Nagrodę za rok 1970 otrzymał właśnie kpt. Andrzej Rościszewski wraz załogą.

W kolejnych latach „Śmiały” nie odbywał już tak spektakularnych i dalekich rejsów. Pełnił jednak, jako jednostka flagowa Polskiego Związku Żeglarskiego, ważną funkcję, pływając w rejsach stażowych i szkoleniowych po wodach Bałtyku i po Morzu Północnym.

Po 1989 r., w wyniku niewłaściwej opieki, błędów konserwacyjnych oraz niedoinwestowania, stan techniczny „Śmiałego” zaczął się pogarszać i w 2014 r. jacht został wyłączony z eksploatacji. W nadziei na pozyskanie środków na remont Polski Związek Żeglarski wpisał „Śmiałego” na listę zabytków ruchomych. Nie przyniosło to jednak spodziewanych rezultatów, w związku z czym postanowiono słynny jacht sprzedać. Konkurs ofert wygrała Fundacja Klasyczne Jachty.

Wystawa „Śmiało naprzód. Historia i przyszłość jachtu Śmiały” przybliża dzieje i dokonania jednostki w czasie, gdy sam jacht jest w trakcie renowacji. Na ekspozycji, obok zbiorów muzealnych, pamiątek, archiwaliów i przedmiotów pochodzących ze „Śmiałego”, można zobaczyć także postępy w pracach wykonanych przez fundację na rzecz przywrócenia jachtu do stanu z lat jego największych sukcesów. Remont historycznej jednostki, prowadzony w oparciu o darowizny i wolontariat, można wesprzeć za pośrednictwem Śmiały Projekt.

Patronat medialny nad wystawą objęły TVP Gdańsk, Trojmiasto.pl i Radio Gdańsk.

„Śmiało naprzód. Historia i przyszłość jachtu Śmiały” – wystawa czasowa pod patronatem Polskiego Towarzystwa Geograficznego
13.03.2022 – 08.05.2022
Statek-muzeum „Dar Pomorza”