Szkoła Morska w Tczewie 1920-1930

Dnia 17 czerwca 2020 roku przypada 100 rocznica utworzenia pierwszej polskiej szkoły kształcącej kadry oficerskie dla marynarki handlowej.

W roku 1920 odradzająca się po latach niewoli Polska, nie posiadała jeszcze własnego portu morskiego ani floty handlowej. Kraj był wyniszczony rabunkową gospodarką państw zaborczych i I wojną światową. W tych trudnych warunkach pomysłodawcy powołania szkoły, skupieni wokół Stowarzyszenia Bandera Polska (przekształconego w Ligę Żeglugi Morskiej) z zapałem przystąpili do jej organizacji. Wobec braku tradycji polskiego szkolnictwa morskiego, należało od podstaw stworzyć program nauczania, opracować podręczniki, uzupełnić polską terminologię morską, zakupić statek szkolny i ustalić plan rejsów szkoleniowych. Należało też wybrać miejsce funkcjonowania szkoły – blisko wybrzeża, z okazałym gmachem mogącym pomieścić sale lekcyjne, warsztatowe oraz internat. Dnia 17 czerwca 1920 r. Minister Spraw Wojskowych gen. Józef Leśniewski podpisał akt utworzenia Szkoły Morskiej w Tczewie, a szef Departamentu dla Spraw Morskich, inicjator jej powołania, adm. Kazimierz Porębski mianował pierwsze kierownictwo szkoły – dyrektorem został inż. Antoni Garnuszewski (stanowisko to piastował w latach 1920–1929), kierownikiem Wydziału Nawigacyjnego i inspektorem SM kpt. ż.w. Gustaw Kański, a kierownikiem Wydziału Mechanicznego inż. technolog Kazimierz Bielski. W gronie nauczycieli przedmiotów zawodowych znaleźli się absolwenci szkół morskich, fachowcy wykształceni w państwach zaborczych, zdobywający doświadczenie we flotach rosyjskiej, austro-węgierskiej i niemieckiej. Pierwsze egzaminy wstępne obejmujące matematykę, geografię, język obcy i kreślenie, odbyły się w lipcu 1920 r. w Warszawie.

Czasy były niespokojne, na wschodzie toczyła się wojna polsko–bolszewicka, w której udział wzięli również przyjęci do szkoły uczniowie. Z tego powodu pierwsza polska Szkoła Morska rozpoczęła swoją działalność dydaktyczną dopiero w październiku 1920 r., a uroczysta inauguracja odbyła się 8 grudnia tego roku przy udziale przedstawicieli władz państwowych i wojewódzkich. Nauka trwała 3 lata, warunkiem jej ukończenia był pozytywnie zdany egzamin praktyczny i teoretyczny.

Początki funkcjonowania Szkoły były trudne, brakowało niemal wszystkiego – mebli, umundurowania, wyżywienia, pomocy dydaktycznych i sprzętu, podręczników i książek, a sam gmach dawnej szkoły żeńskiej, w której swoją siedzibę miała uczelnia, był remontowany i przystosowywany do nowych warunków kształcenia. Nauka była bardzo trudna, wykładowcy wymagający i bezwzględnie przestrzegający dyscypliny. Zajęcia obowiązkowe trwały od poniedziałku do soboty od godz. 8.00 rano do późnych godzin popołudniowych, nawet do 18.50 na Wydziale Mechanicznym. Tygodniowy rozkład zajęć to 42-44 godziny na Wydziale Nawigacyjnym, do 54 godzin na Wydziale Mechanicznym. Przepustki do miasta wydawano jedynie w niedzielę, od godz. 13.00 do 21.00. Mimo trudów, w szkole rozwijało się życie towarzyskie, społeczne i kulturalne – pisano i wydawano podręczniki, redagowano dwutygodnik literacki, w szkolnym audytorium organizowano przedstawienia, odczyty i coroczne bale morskie, a na szkolnym placu zawody sportowe.

Szkoła Morska podlegająca początkowo władzom wojskowym, od 1922 r. przeszła pod zarząd Ministerstwa Przemysłu i Handlu stając się uczelnią cywilną. W 1929 r. przyznano szkole status wyższego zakładu naukowego, co znacznie podniosło jej rangę. Ostatni rok szkolny w Tczewie przebiegał pod nowym kierownictwem. Inż. Antoni Garnuszewski został na własną prośbę przeniesiony do pracy w Urzędzie Morskim, a stanowisko dyrektora objął kmdr Adam Mohuczy.

Szkoła Morska w Tczewie dysponowała dwoma statkami szkolnymi: rzecznym parowcem „Kopernik” i żaglowcem „Lwów”, na którym uroczyste podniesienie bandery ofiarowanej przez lwowskie organizacje kobiece odbyło się 4 września 1921 r. Na pokładzie „Lwowa” odbywały się rejsy kandydackie oraz kilkumiesięczne praktyki uczniowskie po zakończeniu zajęć teoretycznych. Pierwszym komendantem „Lwowa” był kpt. ż.w. Tadeusz Ziółkowski, po nim kolejno kpt. ż.w. Mamert Stankiewicz i kpt. ż.w. Konstanty Maciejewicz. 13 sierpnia 1923 r. „Lwów”, w czasie podróży do Brazylii, jako pierwszy statek pod polską banderą przekroczył równik, co uczczono tradycyjnym chrztem równikowym. Obecność „Lwowa” w portach obcych krajów miała wymiar symboliczny – była zapowiedzią obecności biało–czerwonej bandery na morzach świata.

W 1930 r. skończył się tczewski okres funkcjonowania Szkoły Morskiej. Uczelnia przeniesiona została do Gdyni. W tym samym roku wysłużony bark „Lwów” zastąpiono fregatą „Dar Pomorza”.

Szkołę Morską w Tczewie ukończyło wielu wybitnych absolwentów, doskonale wykształconych fachowców, którzy zasilili kadry Polskiej Marynarki Handlowej, podejmowali pracę w szkolnictwie morskim i na szkolnych żaglowcach, zajmowali stanowiska w portach, stoczniach i administracji morskiej. Wśród nich byli również tacy, którzy łączyli zawód marynarza z pracą artystyczną, jak pisarz Karol Olgierd Borchardt i malarz Michał Leszczyński „Lester” – obaj absolwenci Wydziału Nawigacyjnego, rocznik 1928.